تشخیص دیابت چگونه است و انواع آزمایش دیابت چیست؟

رپورتاژ :

دیابت یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن است که با افزایش سطح قند خون به دلیل کمبود تولید یا عدم عملکرد صحیح انسولین همراه است. تشخیص زودهنگام دیابت اهمیت زیادی دارد، زیرا این بیماری در صورت عدم کنترل مناسب می‌تواند منجر به عوارض جدی مانند مشکلات قلبی، کلیوی، عصبی و بینایی شود. تشخیص دیابت معمولاً از طریق آزمایش‌های مختلفی انجام می‌شود که برای هر نوع دیابت ممکن است متفاوت باشد.

در این مقاله به بررسی دقیق تشخیص دیابت، آزمایش‌های تشخیصی و روش‌های خاص برای دیابت نوع 1، دیابت نوع 2، دیابت بارداری و ... می‌پردازیم.

دیابت چیست؟

دیابت نوعی اختلال متابولیک است که در آن بدن توانایی استفاده صحیح از گلوکز (قند) را برای تأمین انرژی از دست می‌دهد. این مشکل ناشی از کمبود یا نقص در عملکرد انسولین است، هورمونی که توسط پانکراس ترشح می‌شود و نقش کلیدی در تنظیم قند خون دارد. دیابت به سه نوع اصلی تقسیم می‌شود:

• دیابت نوع 1: بدن توانایی تولید انسولین را ندارد و فرد باید انسولین تزریق کند.
• دیابت نوع 2: بدن قادر به استفاده موثر از انسولین نیست یا تولید انسولین کافی نیست.
• دیابت بارداری: در برخی زنان طی بارداری رخ می‌دهد و پس از زایمان معمولاً بهبود می‌یابد، اما نیاز به مدیریت دارد.

آزمایش تشخیص دیابت

تشخیص دیابت معمولاً از طریق آزمایش‌های مختلفی انجام می‌شود که سطح گلوکز خون یا تحمل گلوکز بدن را بررسی می‌کنند. برخی از آزمایش‌های رایج برای تشخیص دیابت عبارت‌اند از:

آزمایش قند خون ناشتا (FPG)

این آزمایش به‌طور گسترده برای تشخیص دیابت استفاده می‌شود. در این روش، فرد باید حداقل 8 ساعت قبل از آزمایش ناشتا باشد. اگر سطح قند خون ناشتا 126 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر یا بالاتر باشد، نشان‌دهنده دیابت است. این آزمایش ساده و دقیق است و به‌طور گسترده برای تشخیص انواع دیابت کاربرد دارد.

• قند خون نرمال: کمتر از 100 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر
• پیش‌دیابت: 100 تا 125 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر
• دیابت: 126 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر یا بیشتر

آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT)

این آزمایش برای تشخیص دیابت بارداری و همچنین دیابت نوع 2 استفاده می‌شود. در این روش، فرد ابتدا باید ناشتا باشد و سطح قند خون ناشتا اندازه‌گیری می‌شود. سپس مقدار مشخصی گلوکز مصرف می‌کند و سطح قند خون وی در یک تا دو ساعت بعد اندازه‌گیری می‌شود. اگر قند خون دو ساعت پس از مصرف گلوکز 200 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر یا بیشتر باشد، دیابت تشخیص داده می‌شود.

• قند خون نرمال بعد از دو ساعت: کمتر از 140 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر
• پیش‌دیابت: 140 تا 199 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر
• دیابت: 200 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر یا بیشتر

آزمایش هموگلوبین A1C (HbA1c)

این آزمایش میانگین سطح قند خون فرد را در طول 2 تا 3 ماه گذشته نشان می‌دهد و برای تشخیص دیابت نوع 2 و پیگیری مدیریت آن به کار می‌رود. اگر نتیجه این آزمایش 6.5 درصد یا بیشتر باشد، نشان‌دهنده دیابت است.

• هموگلوبین A1C نرمال: کمتر از 5.7 درصد
• پیش‌دیابت: 5.7 تا 6.4 درصد
• دیابت: 6.5 درصد یا بیشتر

تشخیص دیابت نوع 1

دیابت نوع 1 معمولاً در سنین جوانی، به‌ویژه کودکی و نوجوانی، تشخیص داده می‌شود و به انسولین وابسته است. علائم این نوع دیابت شامل کاهش وزن ناگهانی، تکرر ادرار، تشنگی شدید و خستگی است. تشخیص دیابت نوع 1 با استفاده از آزمایش‌های زیر انجام می‌شود:

آزمایش قند خون ناشتا و هموگلوبین A1C

این آزمایش‌ها می‌توانند به تشخیص سطح قند خون و بررسی میانگین قند خون فرد کمک کنند. در صورتی که سطح قند خون بالا باشد، پزشک به احتمال دیابت نوع 1 مشکوک می‌شود.

آزمایش پادتن‌ها (آنتی‌بادی‌ها)

افراد مبتلا به دیابت نوع 1 اغلب دارای پادتن‌هایی هستند که نشان‌دهنده واکنش خودایمنی بدن به سلول‌های تولیدکننده انسولین در پانکراس هستند. این پادتن‌ها از طریق آزمایش خون شناسایی می‌شوند. آزمایش پادتن‌های GAD65 و IA-2 برای تشخیص این نوع دیابت استفاده می‌شود.

آزمایش انسولین و C-پپتید

این آزمایش‌ها سطح انسولین و C-پپتید (ماده‌ای که همراه با انسولین تولید می‌شود) را اندازه‌گیری می‌کنند. در دیابت نوع 1، سطح انسولین بسیار پایین است.

تشخیص دیابت نوع 2

دیابت نوع 2 شایع‌ترین نوع دیابت است و بیشتر در افراد بالغ دیده می‌شود. علائم دیابت در زنان و مردان نوع 2 شامل خستگی، تکرر ادرار، تاری دید، و تشنگی زیاد است. روش‌های تشخیصی دیابت نوع 2 شامل موارد زیر است:

آزمایش قند خون ناشتا و هموگلوبین A1C

این دو آزمایش به طور گسترده برای تشخیص دیابت نوع 2 استفاده می‌شوند. اگر سطح قند خون ناشتا یا نتیجه هموگلوبین A1C بالاتر از حد طبیعی باشد، پزشک ممکن است دیابت نوع 2 را تشخیص دهد.

آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT)

این آزمایش نیز برای تأیید تشخیص دیابت نوع 2 به کار می‌رود. در صورت بالا بودن سطح قند خون پس از مصرف گلوکز، دیابت نوع 2 تشخیص داده می‌شود.

آزمایش انسولین و مقاومت به انسولین

در دیابت نوع 2، بدن به انسولین تولیدشده پاسخ نمی‌دهد. آزمایش‌هایی که سطح انسولین و مقاومت به انسولین را بررسی می‌کنند می‌توانند در تشخیص دیابت نوع 2 مفید باشند.

تشخیص دیابت بارداری

دیابت بارداری نوعی دیابت است که در دوران بارداری رخ می‌دهد و معمولاً در سه‌ماهه دوم بارداری (بین هفته‌های 24 تا 28) تشخیص داده می‌شود. این نوع دیابت ممکن است پس از زایمان بهبود یابد، اما نیازمند مدیریت دقیق در دوران بارداری است تا خطرات برای مادر و جنین کاهش یابد. روش‌های تشخیصی دیابت بارداری شامل موارد زیر است:

آزمایش غربالگری گلوکز

در این آزمایش، مادر بدون ناشتا بودن مقدار کمی گلوکز مصرف می‌کند و یک ساعت بعد، سطح قند خون اندازه‌گیری می‌شود. اگر قند خون بالاتر از حد نرمال باشد، آزمایش‌های دقیق‌تری انجام می‌شود.

آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT)

این آزمایش دقیق‌تر برای تشخیص دیابت بارداری است. پس از ناشتا بودن، سطح قند خون مادر اندازه‌گیری می‌شود و سپس مقدار مشخصی گلوکز مصرف می‌کند. قند خون در یک، دو و سه ساعت بعد اندازه‌گیری می‌شود. اگر سطح قند خون در یکی از این مقاطع بالاتر از حد طبیعی باشد، دیابت بارداری تشخیص داده می‌شود.

تشخیص دیابت بی‌مزه

دیابت بی‌مزه (Diabetes Insipidus) یک اختلال نادر است که با تشنگی بیش از حد و ادرار زیاد همراه است و برخلاف دیابت معمولی، به دلیل اختلال در تنظیم مایعات بدن رخ می‌دهد، نه سطح قند خون.

برای تشخیص دیابت بی‌مزه، آزمایش‌هایی مانند آزمایش محدودیت آب انجام می‌شود که در آن بیمار از نوشیدن مایعات منع می‌شود تا عملکرد کلیه‌ها و توانایی بدن در غلیظ کردن ادرار بررسی شود. همچنین، آزمایش سطح هورمون آنتی‌دیورتیک (ADH) و پاسخ بدن به آن کمک می‌کند تا نوع دیابت بی‌مزه (مرکزی یا نفروژنیک) مشخص شود.

آزمایش تشخیص دیابت در کودکان

دیابت نوع 1 شایع‌ترین نوع دیابت در کودکان است و معمولاً از طریق آزمایش‌های قند خون ناشتا و هموگلوبین A1C تشخیص داده می‌شود. در کودکان مبتلا به دیابت نوع 1، سطح قند خون بالاست و علائمی مانند تشنگی زیاد، خستگی و کاهش وزن مشاهده می‌شود.

همچنین، آزمایش پادتن‌های خودایمنی برای تشخیص دیابت نوع 1 در کودکان انجام می‌شود تا وجود پادتن‌هایی که به سلول‌های تولیدکننده انسولین حمله می‌کنند، بررسی شود.

تشخیص دیابت با آزمایش قند خون

تشخیص دیابت با آزمایش خون از طریق اندازه‌گیری سطح قند خون ناشتا، هموگلوبین A1C و آزمایش تحمل گلوکز انجام می‌شود. در آزمایش قند خون ناشتا، اگر سطح قند خون 126 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر یا بالاتر باشد، احتمال وجود دیابت وجود دارد.

آزمایش هموگلوبین A1C میانگین قند خون طی 2 تا 3 ماه گذشته را بررسی می‌کند و نتیجه 6.5 درصد یا بالاتر نشان‌دهنده دیابت است. آزمایش تحمل گلوکز نیز سطح قند خون را پس از مصرف گلوکز ارزیابی می‌کند و برای تشخیص دیابت نوع 2 و دیابت بارداری به کار می‌رود.

اهمیت تشخیص زودهنگام دیابت

تشخیص زودهنگام دیابت از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، زیرا مدیریت مناسب دیابت می‌تواند از بروز عوارض خطرناک آن جلوگیری کند. دیابت نوع 1 نیاز به انسولین‌درمانی دارد و تشخیص سریع آن از مشکلات حاد مانند کتواسیدوز دیابتی جلوگیری می‌کند.

در دیابت نوع 2، تغییرات در سبک زندگی و استفاده از داروها می‌توانند سطح قند خون را کنترل کرده و از عوارض قلبی، کلیوی و عصبی جلوگیری کنند.

همچنین در دیابت بارداری، مدیریت دقیق باعث کاهش خطرات زایمان زودرس و مشکلات جنینی می‌شود.

سخن پایانی

تشخیص دیابت در انواع مختلف آن، از جمله دیابت نوع 1، نوع 2، بارداری و دیابت بی‌مزه، اهمیت ویژه‌ای برای پیشگیری از عوارض بلندمدت این بیماری دارد.

روش‌های تشخیصی با استفاده از آزمایش‌های خون مانند قند خون ناشتا، هموگلوبین A1C و آزمایش تحمل گلوکز، نقش کلیدی در تشخیص به‌موقع و شروع درمان دارند. همچنین، آزمایش‌های تخصصی‌تر مانند آزمایش پادتن‌ها و هورمون‌ها برای تشخیص دیابت در کودکان و دیابت بی‌مزه ضروری هستند. تشخیص زودهنگام و دقیق دیابت، می‌تواند به مدیریت مؤثر و بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک کند.

منبع : مجله سلامتی من